ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Τον Ιανουάριο του 2013, στο 5^ο Δημοτικό Σχολείο Παλαιού Φαλήρου, αποφασίστηκε η υλοποίηση προγράμματος δράσεων κατά της βίας και του σχολικού εκφοβισμού. Όπως αναφέρεται και στο Πρακτικό του Συλλόγου Διδασκόντων, αφορμή για αυτήν την απόφαση δεν ήταν φαινόμενα βίας, αλλά η ωφέλεια από την εφαρμογή των δράσεων:

«Αν και το σχολείο μας  χαρακτηρίζεται από περιορισμένα προβλήματα εκφοβισμού (Bullying) ή βίας, η εφαρμογή ενός προγράμματος πρόληψης του σχολικού εκφοβισμού θα ήταν πολύτιμο για τον ψυχισμό των μαθητών μας, ειδικά κάτω από τις  συνθήκες ανασφάλειας και άγχους που βιώνουν λόγω ανεργίας, οικονομικών δυσχερειών και αβεβαιότητας αρκετών οικογενειών. Αυτό, γιατί οι δράσεις τέτοιου είδους προγραμμάτων βασίζονται στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, της ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης. Επίσης, η συνειδητοποίηση του ρόλου του μάρτυρα  σε φαινόμενα βίας από μέρους των μαθητών ενισχύει την υπεύθυνη και ενεργό στάση τους σε κοινωνικά φαινόμενα γενικά. Τέλος, τα αποτελέσματα των δράσεων κατά της βίας και του εκφοβισμού θα δημιουργήσουν ένα καλύτερο κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης προς το σχολείο. Όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αντισταθμιστικά ως προς το κλίμα που βιώνουν πολλοί μαθητές μας από το ευρύτερό τους περιβάλλον.

Τέλος, θα ωφελούσε πολύ αυτό το πρόγραμμα να ενταχθεί σε ένα πλαίσιο αλληλεπίδρασης με σχολεία άλλων χωρών. Οι αιτίες του σχολικού εκφοβισμού είναι σε μεγάλο βαθμό κοινές σε αρκετές χώρες της Ευρώπης. Κάποιες από αυτές τις χώρες προηγούνται χρονικά ως προς το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και άλλες πρέπει να προετοιμαστούν βάσει των στρατηγικών που οι προηγούμενες χώρες ανέπτυξαν, καθώς και των συμπερασμάτων που διεξήγαγαν. Συγκρίσεις, συνεργασία, ανταλλαγή απόψεων θεωρούνται απαραίτητες.» (Πρακτικό 10^ο, 11/01/2013)

Για την υλοποίηση του προγράμματος καθορίστηκαν εννέα δραστηριότητες που θα έπρεπε να πραγματοποιηθούν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στα τμήματα του σχολείου κατά τη διετία 2013 ? 2015:

1. Cartoons: Σε τέσσερα βήματα, 1^ον δείχνουμε ένα ή περισσότερα cartoon που περιέχουν παραδείγματα σωστής και λανθασμένης συμπεριφοράς, 2^ον συζητούμε με τους μαθητές ποια είναι τα κίνητρα/αίτια των παραπάνω συμπεριφορών, 3^ον αναλύουμε τις συνέπειες της κάθε συμπεριφοράς στους άλλους και στο ίδιο το άτομο που επιδεικνύει αυτήν τη συμπεριφορά και 4^ον προτείνονται λύσεις για την εξάλειψη της λανθασμένης συμπεριφοράς.
2. Το περίγραμμα: Οι μαθητές σχηματίζουν το περίγραμμα του ανθρώπινου σώματος σε ένα χαρτί του μέτρου και δίνουν έμφαση χρωματίζοντας και γράφοντας στα σημεία του σώματος που λαμβάνουν τα περισσότερα συναισθήματα κατά τη διάρκεια του bullying.
3. Τα φανάρια: Τα παιδιά ζωγραφίζουν και χρησιμοποιούν τα φανάρια της οδικής κυκλοφορίας για αυτοέλεγχο (Κόκκινο = Σταμάτης, θυμός, σταματώ και ηρεμώ / Πορτοκαλί = νιώθω, σκέφτομαι και συζητώ / Πράσινο = Γρηγόρης, ηρεμώ και προχωρώ).
4. Ανταμοιβές: Για τις μικρότερες κυρίως τάξεις, χρήση πίνακα με αστεράκια κ.λπ. κάθε ημέρα για τη σωστή συμπεριφορά των μαθητών, ανάλογη ανταμοιβή στο τέλος της εβδομάδας και συνεργασία με την οικογένεια.
5. Πίνακας: Παρουσιάζεται στην τάξη ο γνωστός πίνακας που κάνει ξεκάθαρη τη διαφορά μεταξύ φιλονικίας/σύγκρουσης και παρενόχλησης/εκφοβισμού (bullying). Δίνεται έμφαση επίσης στο ρόλο και τη σημασία του παρατηρητή στις περιπτώσεις εκφοβισμού.
6. Κανόνες: Δημιουργία Κανόνων σωστής συμπεριφοράς και Συμβολαίων συνεργασίας  και ανάρτησή τους στους διαδρόμους και τις αίθουσες.
7. Βιβλία/ταινίες: Δείχνεται μια ταινία στους μαθητές ή διαβάζεται ένα κεφάλαιο σχετικό με το θέμα και γίνεται μια συζήτηση στο τέλος με τη μορφή των ελεύθερων ιδεών (brainstorming) που καταγράφονται στον πίνακα. Οι μαθητές συμπληρώνουν φύλλα εργασίας για ό,τι τους ενοχλεί ή εκνευρίζει με τους φίλους τους και προτείνουν τρόπους επίλυσης, δίνοντας ένα διαφορετικό τέλος στην ιστορία.
8. Ποίημα: Διαβάζεται το ποίημα «Don?t laugh at me» και συζητιούνται προτάσεις για το χειρισμό των θεμάτων που θίγονται στο ποίημα. Οι μαθητές βρίσκουν κοινά σημεία του εαυτού τους με τα γεγονότα του ποιήματος και υπογράφουν ένα συμβόλαιο.
9. Niki μέθοδος: Μαθητές και δάσκαλος περιγράφουν τη συμπεριφορά του θύτη και τις συνέπειές της στο θύμα. Συμπληρώνουν έναν πίνακα όπου κάθε μαθητής προτείνει λύσεις σε θύτη και θύμα.

Για την αξιολόγηση του προγράμματος, αποφασίστηκε να συμπληρωθεί ερωτηματολόγιο από τους μαθητές (Γ΄ και Δ΄ τάξη) πριν την εφαρμογή των δράσεων και να συμπληρωθεί ξανά μετά την εφαρμογή, για να διαπιστωθεί πιθανή αλλαγή στη συμπεριφορά τους. Το ερωτηματολόγιο, διαμορφωμένο από την εκπαιδευτικό του Τμήματος Ένταξης, βασίστηκε σε πρότυπο ερωτηματολόγιο του Πανεπιστημίου του Sheffield (Bullying: Effective Strategies for Long-Term Improvement, Routledge Falmer) και περιείχε τριάντα οχτώ ερωτήσεις  θετικών συμπεριφορών (Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας ένα άλλο παιδί μου δάνεισε κάτι/ με βοήθησε με τα μαθήματά μου μέσα στην τάξη κ.λπ.) και αρνητικών (Έδειξε ότι με πυροβολεί/ μου είπε ότι θα μου δώσει γροθιά κ.λπ.) και κάλυπτε και συμπεριφορές έμμεσου  bullying (είπε ένα ψέμα για μένα στη δασκάλα ή σε ένα συμμαθητή / δεν με θέλουν στην παρέα τους στο διάλειμμα κ.λπ.) και είχε τις επιλογές «καθόλου», «μία φορά», «συχνά».

Εκτός από τα παραπάνω, ανάλογα με την ηλικία και τις προτιμήσεις των μαθητών, την ώρα τις Ευέλικτης Ζώνης έγιναν στις τάξεις και στο Τμήμα Ένταξης διάφορες άλλες δραστηριότητες όπως το παιχνίδι «Μπαίνοντας ο ένας στα παπούτσια του άλλου», το αλφάβητο των συναισθημάτων, το πρόγραμμα «Βήματα για τη Ζωή» (διαχείριση συναισθημάτων και στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων) για την Α΄ τάξη, συγγραφή εικονογραφημένων ιστοριών (http://5dim-p-falir.att.sch.gr/autosch/site2/?cat=4&taxonomy=sxoliko_etos&term=2013-2014 > Παραμύθια Β1, Β2 > 5. Λούης ο Φαλαινούλης) και comics σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της Πληροφορικής, δημιουργία ταινίας μικρού μήκους (http://5dim-p-falir.att.sch.gr/autosch/site2/?cat=4&taxonomy=sxoliko_etos&term=2013-2014 > Νικώντας τη Φο-βία), κατασκευή αφισών και συνθημάτων σε συνεργασία με την εκπαιδευτικό των Εικαστικών, συγγραφή ποιημάτων σχετικών με το σχολικό εκφοβισμό, δημιουργία Power Point από τους μαθητές της Ε΄ και Στ΄ τάξης με θέμα τον διαδικτυακό εκφοβισμό (cyber bullying, ορισμός ? αίτια ? αντιμετώπιση). Έγιναν ακόμη προβολές σχετικών ταινιών όπως η ταινία «Σάμουρε» του Θοδωρή Παπαδουλάκη (Ε, Στ΄ τάξεις) και σχολικές επισκέψεις με στόχο την κατανόηση της διαφορετικότητας (Εβραϊκό Μουσείο, Διαπολιτισμικό Σχολείο Π. Φαλήρου), την αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων (Μουσείο Παιδικής Τέχνης), την ασφαλή διαχείριση του διαδικτύου (Μουσείο ΟΤΕ, πρόγραμμα Safer Internet).

Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων όπως των Αγγλικών, της Θεατρικής Αγωγής, της Μουσικής κ. ά. ενσωμάτωσαν στη διδασκαλία τους ανάλογες δραστηριότητες που, κάποιες από αυτές, θα μπορούσαν να αναφερθούν επιλεκτικά.

Στο μάθημα της Θεατρικής Αγωγής χρησιμοποιήθηκε το «Θέατρο Εικόνων» και οι «Εκφραστικοί Πίνακες» σε παιχνίδια ? ασκήσεις όπως:

Σωματοποίηση ? εικονοποίηση της καταπίεσης:  Σχηματίζονται ομάδες 4-5 ατόμων και γίνεται συζήτηση για τις αιτίες, τους τρόπους αντιμετώπισης, τους συμμετέχοντες σε ένα περιστατικό εκφοβισμού. Έπειτα, ένα παιδί, τοποθετεί τους άλλους σε θέση καταπιεστών και τον εαυτό του, στο τέλος, στη θέση του καταπιεζόμενου. Για να το πετύχει χρησιμοποιεί παιχνίδια όπως ο «Καθρέφτης» ή ο «Γλύπτης» χρησιμοποιείται δηλαδή μόνο το σώμα- χωρίς λόγια. Κάποιος από το κοινό προτείνει λύσεις τροποποιώντας  τη σύνθεση με τα σώματα δίνοντας, έτσι, τη δική του προσωπική γνώμη για το θέμα (χρησιμοποιεί και πάλι παιχνίδια μόνο με το σώμα χωρίς λόγια).  Το σημαντικό είναι ότι δεν επιτρέπονται μαγικές λύσεις, να γίνουν δηλαδή ο θύτης και το θύμα από τη μια εικόνα στην άλλη φίλοι. Ακολουθεί η αντίστοιχη συζήτηση.

Το Playback: Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες και φτιάχνουν ένα μικρό σενάριο με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό. Στο σενάριο αυτό θα υπάρχει ένας «πρωταγωνιστής-καταπιεζόμενος», ένας «ανταγωνιστής-καταπιεστής» και άλλοι χαρακτήρες που θα συμπληρώσουν το σενάριο. Βασισμένα στο σενάριο αυτό τα παιδιά προετοιμάζουν ένα θεατρικό δρώμενο – με χαρακτήρες, τόπο και χρόνο δράσης- και το παίζουν με τη συνήθη άσχημη κατάληξη για τον καταπιεζόμενο (η κακή εκδοχή, το κακό σενάριο) Στη συνέχεια το δρώμενο ξανά παίζεται αλλά αυτή τη φορά η έκβαση της ιστορίας είναι διαφορετική. Κάποιο άτομο έχει παρέμβει, φίλος ή ενήλικας και η ιστορία έχει  καλύτερο τέλος. Γι? αυτό και τη δεύτερη φορά  αρχίζει λέγοντας «Αν είχε συμβεί κάτι άλλο…»

Στο πλαίσιο του μαθήματος της Μουσικής δόθηκε στα παιδιά η ευκαιρία να ακούσουν τραγούδια με θέμα τη βία, αλλά και να δημιουργήσουν δικό τους τραγούδι (Στ΄ τάξη): Μέσα από κείμενα, φύλλα εργασίας για τη διαφορετικότητα, προβολή video, ερωτήσεις κατανόησης, συζήτηση και καταγραφή σκέψεων και συναισθημάτων, παιχνίδια λέξεων που εξέφραζαν τα παραπάνω, τα παιδιά έγραψαν τους στίχους του τραγουδιού, εμπνεύστηκαν και συνέθεσαν τη μουσική του και το επένδυσαν κινητικά.

Στο μάθημα των Αγγλικών έγινε επεξεργασία τραγουδιών όπως το «No, no bully», το «Don?t laugh at me» κ.ά., δραματοποίηση και βιντεοσκόπηση. Με τη Δ΄ τάξη πραγματοποιήθηκε παράσταση με θέμα το σχολικό εκφοβισμό («Don?t be a bully, Billy»). Πραγματοποιήθηκε επίσης μια δράση επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των τμημάτων της Στ΄ τάξης, έχοντας αναλάβει, κατόπιν κλήρωσης, το μεν ένα τμήμα το ρόλο του θύτη, το δε άλλο το ρόλο του θύματος σε καταστάσεις εκφοβισμού και, αντίστοιχα, διερεύνηση ? έκφραση συναισθημάτων, παραγόντων, αιτιών, αποτελεσμάτων του φαινομένου και επεξεργασία λεξιλογίου. Παρόμοιες δράσεις έγιναν και κατά τη διάρκεια των Γαλλικών/Γερμανικών.

Την ίδια περίοδο έγιναν ενημερωτικές συναντήσεις και εκδηλώσεις για τους γονείς και επισκέψεις εκπαιδευτικών του σχολείου σε σχολεία της Πολωνίας, Αγγλίας, Ολλανδίας, Πορτογαλίας, Τουρκίας για ανταλλαγή απόψεων και ανατροφοδότηση του προγράμματος.

Το ερωτηματολόγιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για επιλογή μεθόδων που αυξάνουν τις θετικές συμπεριφορές στο μέλλον. Τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων έδειξαν 20% μείωση αρνητικών συμπεριφορών και ασήμαντη αύξηση θετικών συμπεριφορών. Η δημιουργία και η χρήση αυτού είχε θετική ανταπόκριση σε όλους τους εμπλεκομένους (μαθητές-εκπαιδευτικούς-γονείς). Η σχολική ζωή και η συμπεριφορά των μαθητών έδειξε αισθητή βελτίωση συμπεριφοράς και σχέσεων ανάμεσα στους μαθητές και συνιστάται η περαιτέρω εξακολούθηση των δράσεων του προγράμματος.

Η συμμετοχική ιστοσελίδα των δράσεων και των έξι σχολείων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα φιλοξενείται στο Facebook («Stop bullying 2013 ? 2015»).

 

5^ο Δημοτικό Σχολείο Παλαιού Φαλήρου, 03/04/2015

Λεζάντες

1. Κόμικς από μαθήτριες του Γ2.
2. α, β: μαθητές της Β΄ τάξης στέλνουν επιστολή με τις εκτιμήσεις και προτάσεις τους σε ήρωα από την έκδοση της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου) «Μίλα, μη φοβάσαι»)
3. Ενημερωτική εκδήλωση για τους γονείς από το «Χαμόγελο του παιδιού».
4. Απεικόνιση περιστατικού από μαθητές του Δ2, με εμφανείς την παρουσία και τις αντιδράσεις των παρατηρητών.
5. Ποίημα μαθήτριας του Ε2.
6. α, β:  τμήματα της Α΄ και Β΄ τάξης κατασκευάζουν το συμμετοχικό «Δέντρο της φιλίας».
7. Πόστερ με συνθήματα και σωματοποιημένα συναισθήματα.
8. Δράση για τη φιλία σε σχολείο της Αγγλίας.
9. Μαθητές της Αγγλίας παρουσιάζουν δράση τους.
10. Εκπαιδευτικοί του σχολείου μας «φιλοξενούμενοι» σε εταιρική τάξη.
11. Εκπαιδευτική συνάντηση στην Ολλανδία.